معتبرسازی تجهیزات و فضاهای تولیدی

اتاق تمیز یک محیط مدولار است که در آن عوامل محیطی زیر تحت کنترل هستند:

دما، ذرات معلق در هوا، بار میکروبی، رطوبت نسبی، اختلاف فشار، فشار سنجی و جریان هوا.

صحه گذاری ( معتبر سازی) اتاق تمیز به دلایل مختلفی انجام می شود. ازجمله مهمترین دلایلی که صحه گذاری نیاز است میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

چرخه عمر معتبرسازی اتاق تمیز

صحه گذاری (معتبر سازی) اتاق تمیز از یک چرخه عمر مشخص پیروی می کند. چرخه عمر شامل پنج فاز است که هر کدام وظایف خاصی را برای کنترل تغییرات در محیط مدولار انجام می دهند. بطور کلی کار معتبر سازی اتاق تمیز در پنج فاز انجام می شود. با مرحله کنترل طراحی شروع می شود و با نظارت و کنترل به پایان می رسد. تغییرات در تجهیزات و فاکتورهای کنترل پس از تأیید اعتبار اتاق تمیز، زمینه ای برای صحه گذاری مجدد اتاق تمیز(Re-Validation) است.

احراز صلاحیت (Qualification):

احراز صلاحیت به عنوان اولین گام و یکی از مهمترین عوامل موثر در ایجاد و ارزیابی سیستم مدیریت جامع کیفیت است. باتوجه به اینکه فرایندها توسط تجهیزات وماشین آلات انجام می‌گیرد پس در ابتدا احراز کیفیت و یا صلاحیت آنها در اولویت قرار می‌گیرد.

در یک شرکت داروسازی جدید التاسیس ابتدا لازم است کلیه امور معتبر سازی و احراز کیفیت در سندی بنام برنامه جامع معتبرسازی VMP ذکر شود.که عمدتا به دو دسته احراز کیفیت و معتبر سازی تقسیم می‌شود.

احراز کیفیت دستگاه‌ها و سیستم‌ها:

1. احراز کیفیت سیستم‌های هواساز و اتاق‌های تمیز
2. احراز کیفیت تاسیسات پشتیبانی
3. احراز کیفیت و معتبرسازی سیستم‌های آب (آب خالص و آب برای تزریق)
4. احراز کیفیت دستگاه‌ها

پس از اتمام امور احراز کیفیت، فعالیت‌های معتبرسازی به شرح زیر انجام می‌گیرد:

معتبرسازی‌ها:

1. معتبرسازی فرایند تولید
2. معتبرسازی فرایندهای آسپتیک در صورت وجود
3. معتبرسازی تمیزکاری
4. معتبرسازی روش‌های آنالیز
5. معتبرسازی سیستم‌های کامپیوتری

فاز اول: احراز کیفیت طراحی(DESIGN QUALIFICATION)

صحه‌گذاری اتاق تمیز با احراز کیفیت طراحی که از این به بعد به اختصار به آن DQ می‌گوییم شروع می‌شود. هدف از این مرحله این است که از طریق شواهد عینی ثابت شود که طرح برای هدف مورد نظر خود مناسب است. احراز کیفیت طراحی، یک تمرین برای تصدیق الزامات تعریف شده در بخش معیارهای پذیرش است. معیارهای پذیرش در ابتدای کار و توسط کارفرما به شکل صریح و یا ضمنی مشخص می‌شوند. این معیارها باید در پروتکل DQ  مشخص و معین شده باشند، لذا پروتکل DQ باید موارد زیر را مدنظر قرارداده باشد:

• مشخصات مورد نیاز کاربر (URS)
• اسناد و مشخصات فروشنده
• چیدمان تجهیزات
• سفارشات خرید برای تجهیزات مختلف
• مستندات طراحی
• تست‌های پذیرش کارخانه (FAT)
• نقشه‌های ساخت (As Build)
• برگه‌های اطلاعات (Data Sheet)

خروجی مرحله احراز کیفیت طراحی، یک گزارش از این فاز و طبق یک فایل فهرست اسناد استاندارد (SDL) است که موارد زیر را مستند می‌کند:

• الزامات طراحی
• الزامات مناقصه
• اسناد خرید و سفارش
• لیست اسناد ارائه شده توسط فروشنده
• نقشه‌های ساخت
• لیست اجزاء، تجهیزات و قطعات بکار رفته
• لیست‌های بازرسی
• آزمون‌های پذیرش کارخانه

پس از احراز کیفیت طراحی، می‌توان به مرحله نصب تجهیزات و هواسازها و … پرداخت. مرحله DQ یک پیش‌نیاز برای شروع مرحله احراز کیفیت نصب (IQ)  به حساب می‌آید.

فاز دوم: صلاحیت نصب (INSTALLATION QUALIFICATION)

هدف از این مرحله، احراز کیفیت نصب تجهیزات، هواسازها، پنل‌ها، درب‌ها و … است به این مرحله در اختصار IQ  می‌گوییم. در مرحله نصب تجهیزات اتاق تمیز، از طریق تصدیق کردن عمل می‌کنیم. یعنی تجهیزات همانطور که نصب شده‌اند الزامات کاربر و الزامات طراحی را باید تامین کنند. مرحله IQ بر موارد زیر متمرکز است که باید در پروتکل IQ به جزئیات به آن اشاره شده باشد:

• کالیبراسیون HVAC
• تأیید حلقه P&ID
• بررسی داده‌های تست یکپارچگی فیلتر HEPA
• وضعیت کالیبراسیون تجهیزات بحرانی
• آزمون‌های پذیرش سایت نصب اتاق تمیز (SAT)
• تست‌های احراز کیفیت نصب تجهیزات و …
• اسناد لوله‌کشی و جوشکاری
• تصدیق ابزارآلات
• رویه‌های عملیاتی استاندارد سیستم و دستورالعمل‌های کاری

خروجی این مرحله باید یک گزارش مفصل و بسیار دقیق درباره IQ باشد که به تمام عناصر فوق می‌پردازد و نیز یک فایل مکتوب که عناصر زیر را مستند می‌کند:

• تغییرات پروژه
• انجام تست‌های IQ
• کالیبراسیون
• اسناد ارائه شده توسط تامین‌کنندگان
• گواهی تجهیزات
• انحرافات ایجاد شده حین نصب
• آزمون‌های پذیرش سایت اتاق تمیز (SAT)
• لیست مواد مصرفی، تجهیزات نصب شده، اتاقک‌های جریان مواد و …
• لیست قطعات یدکی
• گزارش بررسی محیطی
• فهرست روشهای اجرایی و دستورالعمل‌ها

احراز کیفیت نصب (IQ) ، پیش نیاز برای شروع مرحله احراز کیفیت عملیاتی (OQ) است.

فاز سوم: احراز کیفیت عملیات (OPERATION QUALIFICATION)

هدف از این مرحله احراز کیفیت عملیاتی (OQ) است که از طریق شواهد عینی نشان می‌دهیم که اتاق تمیز مطابق با الزامات طراحی و الزامات تعریف شده توسط کاربر عمل می‌کند و در محدوده مشخص و قابل قبولی عمل می‌کند.

در پروتکل OQ باید موارد زیر را مورد توجه قرار دهد:

• تست عملکرد سیستم HVAC (گرمایش-تهویه-تهویه مطبوع) براساس الزامات عملکردی مشخص هشدارهای بحرانی (آلارم‌هایی که باید در مواقع اضطراری توسط سیستم مانیتورینگ اتاق تمیز ایجاد شود)
• آلارم‌های اینترلاک
• پارامترهای عملیاتی حیاتی تعریف شده در برگه داده اتاق تمیز
• تست‌های یکپارچگی فیلتر
• عملکرد استاندارد برای اتاق تمیز
• سرعت هوا و جریان هوا
• الگوهای جریان هوا
• اختلاف فشار

مرحله OQ همچنین باید به“Worst Case” بپردازد. برای طراحی “Worst Case”برای عملکرد اتاق تمیز، پارامترهای عملیاتی حساس از اطلاعات دیتاهای اتاق تمیز شناسایی می‌شوند. محدوده عملیاتی و نیز محدوده بحرانی، برای هر پارامتر باید طراحی و مستند شده باشد. این موارد باید شامل آیتم‌های زیر باشند:

• حداکثر و حداقل دما
• حداکثر و حداقل رطوبت
• برنامه زمانبندی تعمیرات و نگهداری
• آلودگی پرسنل

“Worst Case” معمولاً در پارامترهای بیشینه و کمینه انجام می‌شود.

خروجی این مرحله یک گزارش مکتوب به نام OQ است که به آلارم‌ها و الزامات عملکردی اتاق تمیز که توسط کاربر مشخص شده است می‌پردازد.

فاز چهارم: احراز کیفیت عملکرد (PERFORMANCE QUALIFICATION)

هدف از احراز کیفیت عملکرد (PQ) اتاق تمیز این است که با شواهد عینی نشان دهد که اتاق تمیز به طور مداوم در پارامترهای تعریف شده عمل می‌کند تا نتیجه محیطی تعریف شده و مطلوب را ایجاد کند. صلاحیت عملکرد اتاق تمیز شامل آزمایش و نظارت بر موارد زیر است:

• سطوح ذرات معلق در هوا
• میزان ذرات بر روی سطوح
• بار میکروبی
• رطوبت نسبی
• اختلاف فشار
• درجه حرارت

خروجی فاز PQ یک گزارش مکتوب و مستند است که عملکرد اتاق تمیز را با استفاده از پارامترهای تجهیزات، تجزیه و تحلیل می‌کند. PQ یک پیش‌نیاز برای صدور گواهینامه است.

گواهی CLEANROOM

اتاق‌های تمیز تأیید شده با “کلاس تمیزی و یا کلاس کلین روم” شناخته می‌شوند. از این رو اتاق‌های تمیز را بر اساس “کلاس تمیزی” تأیید می‌کنند. سطح تمیزی انتخاب شده بر اساس نیازهای کاربر مشخص می‌شود. کلاس‌های اتاق تمیز در ISO1464 تعریف شده‌اند. برای صدور گواهینامه “کلاس تمیزی اتاق‌ها” حداقل این ده تست بایستی پاس شوند:

• تست شمارش ذرات معلق در هوا
• تست جریان هوا
• آزمایش اختلاف فشار هوا
• تست نشتی فیلتر
• تست تجسم جریان هوا
• تست جهت جریان هوا
• تست دما
• تست رطوبت
• تست بازیابی
• تست نشت محفظه

پس از تأیید در یک کلاس خاص، عوامل اتاق تمیز نظارت می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که پارامترها تغییر نکرده و محیط تحت کنترل است.

فاز پنجم: پایش و کنترل